توافق و عدم توافق با ایران هردو جذاب نیستند
از توانایی‌های خود برای مقابله با ایران استفاده می‌کنیم
سفیر اسرائیل در آمریکا به بیان ادعاهایی در مورد برجام پرداخت.
مایک هرتزوگ، سفیر اسرائیل در آمریکا گفت که هیچ توافقی ایران را محدود نمی‌کند، مگر اینکه یک بازدارندگی جدی در برابر ایران وجود داشته‌باشد.
به گزارش ایلنا به نقل از جروزالم پست، هرتزوگ مدعی شد: بحث بین توافق و عدم توافق، بحث دشواری است زیرا متأسفانه هر دو گزینه جذاب نیستند. برای من، مهمترین نکته این است که آیا شما در مقابل ایران بازدارندگی دارید یا خیر.
وی با تکرار یاوه‌گویی خود ادامه داد: مطمئناً معتقدم که اگر در قبال ایران قاطعیت نشان دهید، همانطور که اسرائیل در چند سال اخیر در منطقه نشان داده است، می‌توانید با ایران مقابله کنید.
سفیر اسرائیل در آمریکا در پاسخ به این سوال که اسرائیل در صورت امضای توافق چه واکنشی نشان خواهد داد، گفت: مقامات اسرائیل بارها اعلام کرده‌اند که اگر توافقی وجود داشته باشد، اسرائیل بخشی از توافق نیست، بنابراین ما گزینه‌های خود را داریم. ما از آزادی‌ها و توانایی‌های خود برای مقابله با ایران استفاده می‌کنیم.
هرتزوگ بدون اشاره به زرادخانه‌های رژیم صهیونیستی که هیچ نظارتی را هم نپذیرفته است، مدعی شد: ما آزادی عمل خود را حفظ خواهیم کرد و در زمان مناسب تصمیم می‌گیریم که چه اقدامی انجام دهیم. البته، قرار نیست ساکت بنشینیم یا نسبت به وضعیتی که ایران به عنوان یک کشور آستانه هسته‌ای مشروعیت می‌یابد، بی‌تفاوت باشیم.
آینده صنعتی پس‌از توافق
مذاکرات فشرده ایران با گروه 1+5 بر سر پرونده هسته‌ای، محافل اقتصادی را بر آن داشته تا در جستوجوی تحولات آینده اقتصاد ایران در دوره پساتوافق همزمان با لغو تحریم‌ها باشند. از روز یکشنبه (21تیرماه) عمده بازارهای اقتصاد ایران روندهایی را طی کردند که دال بر مخابره اخبار مثبت و نهایی شدن توافق هسته‌ای بود. روندی که از ابتدای سال جاری نشانه‌های آن همزمان با انتشار بیانیه «لوزان» مشخص شده بود؛ به طوری که بررسی در خصوص واکنش بازارها نشان می‌دهد که بیانیه «لوزان» موجب آماده‌باش قیمتی در بازار ارز و طلا و بازگشت رونق به بورس شد. در این میان، این سوال مطرح است که صنایع ایران، پس از تفاهم‌نامه لوزان از یک طرف و در دوره پساتوافق از طرف دیگر همزمان با برچیده شدن تحریم‌ها که فرآیندی زمانبر است، در چه وضعیتی قرار خواهند گرفت؟
بررسی آمارهای منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که پس از حصول بیانیه مشترک «لوزان» در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران، از میان 30 محصول منتخب تصویر بورس در پساتوافق صنعتی، خودروسازان (شامل تولیدکنندگان کامیون کشنده، اتوبوس و مینی‌بوس، انواع سواری) بیشترین رشد تولید را تجربه کردند. لغو تحریم‌های بین‌المللی اعمال شده علیه خودروسازان عمده دلیلی است که فعالان اقتصادی رشد این صنعت را به آن نسبت داده و معتقدند: با بهبود روند دسترسی خودروسازان به مواد اولیه و قطعات، روند تولید در این بخش شتاب بیشتری خواهد گرفت. فعالان این بخش همچنین معتقدند رفع سایر موانع از جمله تسهیل دسترسی به منابع بانکی و بهبود فضای کسب‌و‌کار تداوم شرایط کنونی را به همراه خواهد داشت. البته در مقابل برخی از محصولات صنعتی نیز با افت تولید روبه‌رو بوده‌اند که عمده دلیل آن انباشت محصول در انبارها و نبود تقاضا برای خرید اعلام شده است.
نگاهی به صدور جوازهای تاسیس در سال 94 در میان 31 گروه فعالیت صنعتی نیز حاکی از این است که سرمایه‌گذاران صنعتی بیشترین درخواست را برای فعالیت در پنج رشته «محصولات غذایی و آشامیدنی‌ها»، «سایر محصولات کانی غیرفلزی»، «محصولات از لاستیک و پلاستیک»، «سایر فعالیت‌های خدمات مهندسی» و «محصولات فلزی فابریکی» داشته‌اند. در این میان، رشته فعالیت «سایر محصولات کانی غیرفلزی» یکی از بازیگران اصلی صنعتی در رشد اقتصادی 93 است که در سال جاری نیز همچنان مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار دارد.
صنعت و پروسه تحریم‌زدایی
در این شرایط، پروسه تحریم‌زدایی از اقتصاد ایران در دوره پساتوافق در یک دوره زمانی مشخص صورت خواهد گرفت که آثار آن نیز در سه دوره کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت در بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله صنایع کشور منعکس خواهد شد. دوره‌هایی که در هر یک از آنها دولت می‌تواند با مدیریت مناسب، شرایط را به نفع بخش تولید پیش ببرد. این موضوع، ضرورت پرداختن به چارچوب‌های لازم را برای سیاست‌گذاری صنعتی در سه دوره مذکور نشان می‌دهد. به اعتقاد برخی از فعالان صنعتی، آنچه مسلم است با اعلام حصول توافق، شاهد افزایش درآمدهای ارزی کشور خواهیم بود؛ روندی که تخصیص نامناسب آن افزایش بی‌رویه واردات را به همراه خواهد داشت و قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخلی را کاهش خواهد داد. بنابراین در وهله اول باید مدیریت در تخصیص ارز صورت گیرد. هرچند لغو تحریم‌ها و اثرگذاری آن در صنایع کشور حداقل سه تا چهار ماه زمان خواهد برد، با این حال فعالان صنعتی معتقدند در صورت حصول توافق در کوتاه‌مدت شاهد آثار روانی مثبت در بازار ارز و بورس خواهیم بود. از سوی دیگر، روند سرمایه‌گذاری‌های صنعتی نیز مجددا با ثبات اقتصادی رونق خواهد گرفت.
برخی از فعالان صنعتی در مورد اثرات لغو تحریم‌ها در دو دوره میان‌مدت و بلندمدت معتقدند که در این دو دوره با توجه به افزایش فروش نفت، آسان شدن نقل و انتقال پول، بازگشت سوئیفت و… شاهد افزایش درآمد ارزی دولت خواهیم بود و در اینجا است که هماهنگی منسجم تیم اقتصادی با دولت می‌تواند به کمک بخش تولید آید. در این خصوص محمدمهدی رئیس‌زاده، مشاور امور مالی و بانکی اتاق بازرگانی تهران معتقد است، در صورتی که درآمد ارزی به بخش تولید و کالاهای سرمایه‌ای تزریق شود، شاهد به روز شدن بخش تولید خواهیم بود؛ چرا که در سال‌های تحریم امکان به روز رسانی تکنولوژی در کشور وجود نداشت و حال با لغو تحریم‌ها و افزایش درآمد ارزی، دولت می‌تواند شرایط را برای به‌روزرسانی ماشین‌آلات واحدهای تولیدی و ورود تکنولوژی‌های جدید به کشور فراهم کند.
توجه ویژه به صنایع کوچک یکی دیگر از مواردی است که در سال جاری مورد تصویر بورس در پساتوافق تایید مسوولان قرار گرفته است؛ به طوری که فعالان این بخش امیدوارند که با لغو تحریم‌ها این بخش بتواند سهم قابل توجهی از درآمد ارزی را به خود اختصاص دهد. به گفته رئیس‌زاده، در صورت تزریق منابع مالی شاهد رشد صنایع کوچک خواهیم بود صنایعی که رشد آنها می‌تواند بخش اعظمی از مشکل بیکاری کشور را برطرف کند. در این خصوص رئیس‌زاده به رکود در سه ماه اخیر در صنایع کوچک اشاره کرده و می‌گوید: آمارها بیانگر آن است که صنایع کوچک در سه ماه اخیر و حتی بعد از تفاهم‌نامه لوزان نیز رکود بیش از پیش را تجربه کرده‌اند؛ به همین دلیل دولت با لغو تحریم‌ها باید این گروه‌ها را در اولویت حمایت قرار دهد. از سوی دیگر، فعالان صنعتی معتقدند در خصوص صنایع پیشران از جمله صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد و سیمان نیز که در حال حاضر با مشکلات بسیاری مواجه هستند، در صورت لغو تحریم‌ها و افزایش ساخت‌وساز از یکسو و افزایش روند تولید از سوی دیگر، شاهد رشد این بخش نیز خواهیم بود.
ایجاد بازار رقابتی یکی دیگر از مواردی است که فعالان صنعتی به آن اشاره کرده و معتقدند در صورت عدم کنترل واردات بازار از کالاهای وارداتی انباشته خواهد شد و به این طریق شرایط برای رقابت در بین تولیدکنندگان از بین خواهد رفت. در این خصوص رئیس کمیسیون صنعت و معدن اتاق بازرگانی تهران نیز معتقد است: با لغو تحریم‌ها از یکسو شاهد افزایش درآمد دولت و از سوی دیگر شاهد کاهش قیمت ارز خواهیم بود که این امر افزایش تمایل شرکت‌های خارجی در بازار داخلی را به همراه خواهد داشت؛ به همین منظور دولت باید کنترل قیمت ارز را به عهده بگیرد. مهدی پورقاضی با اشاره به اینکه پس از توافق لوزان برخی از رشته‌های معدنی رشد قابل توجهی داشته‌اند، گفت: در کنار رشته‌های معدنی کالاهای مصرفی در این مدت با افت تولید همراه بوده‌اند؛ به همین دلیل دولت باید روی این بخش سرمایه‌گذاری ویژه‌ای صورت دهد؛ چرا که عدم سرمایه‌گذاری در این بخش موجب می‌شود تا بازار در اختیار کالاهای وارداتی قرار گیرد و تولیدکنندگان داخلی کنار گذاشته شوند.
یک پیش‌بینی از اقتصاد ایران در پساتوافق
گروه اقتصادی: رئیس اتاق تهران با بیان اینکه خبرهای خوبی از مذاکرات می‌رسد، گفت: اگر توافق صورت گیرد هم فروش نفت و هم صادرات بیشتر می‌شود و هزینه‌های مبادله کاهش می‌یابد. مسعود خوانساری اظهار داشت: در ۱۰ ماهه ۱۴۰۰ رشد خوبی در صادرات غیرنفتی شاهد بودیم که ۳۸ درصد رشد نسبت به سال گذشته داشتیم و واردات هم به بیش از ۴۱ میلیارد دلار رسید که در این زمینه ۳۴ درصد رشد داشتیم. در مجموع تجارت خارجی در این مدت (۱۰ ماهه) بیش از ۸۰ میلیارد دلار بوده که ۸.۸ درصد رشد را نسبت به مدت مشابه نشان می‌دهد.
خوانساری اظهار داشت: دلایل و عوامل مؤثر رشد تجارت خارجی یکی، افزایش قیمت جهانی نفت بود. مساله دوم افزایش حجم صادرات و خروج اقتصادی جهانی از رکود و به تبع آن اقتصاد ایران با توجه به مهار کرونا بود البته تا اندازه‌ای هم کم اثر شدن تحریم‌ها باعث شده صادرات و واردات ما به اروپا افزایش یابد و روند صادرات نفت نیز افزایش یافته و همه اینها باعث شده که در ۱۰ ماهه تجارت رشد بسیار خوبی داشته باشد.
رئیس اتاق بازرگانی تهران با اشاره به بودجه ۱۴۰۱ گفت: بودجه‌ای که دولت به مجلس ارائه داد در کمیسیون تلفیق در حال تغییرات جدی است که امیدواریم در این باره دقت شود چرا که بودجه پاشنه آشیل اقتصاد کشور است و کم توجهی به آن اثرات زیان‌بار خواهد داشت، آنچه که امروز اتفاق افتاده است افزایش ۵.۵ میلیارد یورویی در تبصره تصویر بورس در پساتوافق یک است که مجموعاً این رقم را به ۱۰ میلیارد یورو رسانده که این مازاد بر بودجه‌ای است که از محل فروش نفت به صورت ریالی در بودجه منظور می‌شود.
خوانساری بیان کرد: همچنین در همین ارتباط افزایش حقوق کارمندان دولت از ۴.۵ میلیون تومان به ۵.۶ میلیون تومان مطرح است و قیمت خرید تضمینی گندم از ۷۵۰۰ به ۹۵۰۰ افزایش یافته و پایدار نمودن ارز ۴۲۰۰ تومانی در بودجه است که پیش‌بینی شده کماکان ۹ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی در بودجه کشور باشد که این ۱۶۰ هزار میلیارد تومان مابه‌التفاوت بودجه دولت است و این مسأله می‌تواند هم باعث اخلال تولید و ایجاد فساد شود که با توجه به کسری عملیاتی بودجه که نزدیک ۳۰۱ میلیارد تومان پیش‌بینی کسر شده بود و با باقی مانده ارز ۴۲۰۰ تومانی و مسائل ذکر شده احتمال افزایش کسری بودجه و همچنین تورم بالاتر در سال آینده وجود دارد.
نقش ایران در خاورمیانه پساتوافق چه خواهد بود
یک اندیشکده آمریکایی در مقاله‌ای آورده است که دشمنی‌ها بین قدرت‌های برجسته خاورمیانه تشدید شده، و سیاست آمریکا مبنی بر قدرت بخشیدن به ایران و واگذار کردن مسئولیت حفظ ثبات منطقه به این کشور، نیز موجب افزایش این دشمنی‌ها خواهد شد.
به گزارش مشرق، اندیشکده مرکز نشنال اینترست در مقاله‌ای به قلم داو اس. زاکیم نائب رئیس این اندیشکده آمریکایی و مؤسسه تحقیقات سیاست خارجی و همچنین معاون اسبق وزیر دفاع آمریکا در سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۴ می‌نویسد: در بخش اعظم یکصد سال گذشته، عربستان سعودی، ترکیه و ایران روابط مناسبی را با یکدیگر داشته‌اند. اختلافات بین هرکدام از این کشورها نسبتاً کوتاه بوده و هرگز به درگیری مسلحانه منتهی نشده است. این شرایط احتمالاً –حداقل در کوتاه‌مدت- دوام خواهد داشت.
• عربستان در مقابل ایران قرار گرفته است•
به هر حال، جنگ‌های داخلی در یمن و سوریه عربستان را در برابر ایران و عوامل نیابتی آن قرار داده است. ترکیه، عربستان و ایران هرکدام منابع مالی و تسلیحاتی را برای طرفین مختلف جنگ داخلی سوریه فراهم کرده‌اند. عربستان سعودی و متحدانش نقش مبارزاتی آشکارتری را در جنگ داخلی یمن داشته‌اند و حملات هوایی و نیروی زمینی بالقوه را علیه حوثی‌های تحت حمایت ایران گسیل داشته‌اند. تاکنون، تهران بر سر بمباران‌های رخ داده در یمن تنها وارد جنگ لفظی با یمن شده، که اگر ایرانیان تصمیم بگیرند حمایت نظامی مستقیم‌تری از هم‌مذهب‌های زیدی خود داشته باشند به سادگی ممکن است این جنگ لفظی تشدید شود.
• مداخله عربستان در یمن موجب نگرانی است •
رقابت سعودی-ایرانی موجب سخنان تندی شد که در حین بازدید نخست‌وزیر عراق، «العبادی» در آوریل ۲۰۱۵ از واشنگتن بیان گردید. «العبادی» ضمن تأکید بر اینکه مداخله عربستان در یمن «بیش از حد پیش رفته است»، به وضوح به نگرانی عراق از این مسئله اشاره کرد که عربستان در یمن «عملیات طوفان قاطعیت» را در پیش گرفته که یادآور نام جنگ ۱۹۹۱ علیه عراق است.
• اختلاف ترکیه با عربستان نیز بیشتر از گذشته عمق یافته است •
قابل توجه آنکه وقتی اتحادیه کشورهای عرب گزارش ۲۹ مارس ۲۰۱۵ خود را صادر کرد به مداخله قدرت‌های خارجی در درگیری‌های عربی اشاره کرد. «نبیل العربی»، دبیر کل اتحادیه عرب به وضوح بیان کرد که این ارجاع به ایران، اسرائیل و ترکیه است. در حالی که ایران هدف آشکار و اسرائیل هدف معمول است، لحاظ کردن ترکیه نشانگر بدبینی عمیقی است که عربستان و متحدان عربش نسبت به انگیزه‌ها و اهداف منطقه‌ای آنکارا دارند. وزارت خارجه ترکیه شدیداً این اظهارات را رد کرد، اما ضمن سرزنش مصر برای اظهارات «العربی»، به سادگی وسعت اختلافات بین آنکارا و نه تنها مصر، بلکه به ویژه اختلافش با دیکتاتوری‌های عربی خلیج تصویر بورس در پساتوافق فارس را نشان داد. شکاف بین ترکیه و عربستان سعودی به هیچ عنوان به شدت اختلاف بین ایران و ریاض نیست، اما به وضوح در حال افزایش است.
• سیاست آمریکا در قبال خاورمیانه تغییری اساسی داشته است •
در عین حال، تلاش ایران برای رسیدن به توانمندی هسته‌ای احتمالاً هم ترکیه، که روابطش با ایران هنوز صمیمی است، و هم عربستان را تشویق خواهد کرد که به دنبال توانمندی هسته‌ای مختص خود باشند، و یک مسابقه تسلیحات هسته‌ای را به راه می‌اندازد که تنها با دستیابی امارات و مصر به تسلیحات هسته‌ای پایان می‌یابد.
نکته مضحک نهفته در پس تمام این تغییرات آن است که مداخله آمریکا در عراق در سال ۲۰۰۳ قرار بود موجب خلق نظم دموکراتیک و باثباتی در منطقه شود. در عمل، این مداخله نتیجه‌ای کاملاً عکس داشته است. روی‌هم‌رفته، نادرست نیست اگر مدعی شویم که آمریکا در مقابل فروپاشی نظم خاورمیانه، نقشی غیرفعال دارد. به هر حال، مهم‌تر از غیرفعال بودن، چیزی است که به نظر می‌رسد تغییری بنیادین در رویکرد آمریکا در قبال خاورمیانه، حداقل تا زمان باقی ماندن دولت رئیس‌جمهور «باراک اوباما» در قدرت، باشد. به نظر می‌رسد که واشنگتن آماده است که به دکترین قدیمی «ریچارد نیکسون» مبتنی بر دادن نقش حفظ ثبات در منطقه به ایران روی بیاورد.
• آمریکا آماده کاهش روابط خود با متحدان قدیمی خود در منطقه است •
در عین حال، ظاهراً دولت آماده است که روابط خود با اسرائیل، عربستان سعودی و ترکیه را کاهش دهد. در مورد ترکیه، واشنگتن از تعهدات امنیتی خود، یا در واقع از روابط نسبتاً دوستانه‌اش فاصله نخواهد گرفت، درست همانطور که حتی اگرچه ایران را به عنوان یک قدرت مهم خلیج فارس ارتقاء داده، اما در عین حال روابط خوب خود با عربستان سعودی را حفظ کرده است. به هر روی، این روابط دیگر به اندازه گذشته صمیمی نیستند؛ همانطور که رئیس‌جمهور ترکیه، «رجب طیب اردوغان» دیگر مثل گذشته رابطه‌ای صمیمی با رئیس‌جمهور «اوباما» ندارد، و به زودی عربستان و اسرائیل هم متوجه می‌شوند که آغوش واشنگتن دیگر با گرمی و صمیمیت گذشته به روی آنها باز نیست.
• توافق اتمی باعث احیای نقش برجسته ایران در منطقه می‌شود •
البته اگر اوباما در اجرای طرح با تهران و برنامه هسته‌ای آن به نتیجه چشمگیری نرسد، دکترین «اوباما» دستاورد اندکی خواهد داشت. به هر حال، اگر توافقی که فعلاً حاصل شده واقعاً تصویب و اجرا شود، این خطر جدی وجود دارد که ایران بتواند موضع برجسته خود در منطقه را با چند محدودیت در رفتارها خود احیا کند، و بنابراین یک محرک جدید و خطرناک، نه تنها برای خاورمیانه بلکه برای تمام نظام بین‌المللی، رقم خواهد خورد.
تصویر بورس در پساتوافق
- صفحه اصلی
- درباره انجمن
- نظرسنجی از عملکرد سال 1400 انجمن
- معرفی انجمن
- اهداف و سیاستها
- اسناد و برنامه های راهبردی
- هیئت مدیره
- همکاران
- تقدیرنامه‌ها
- نامه‌ها و بیانیه‌ها
- نحوه عضویت
- ارتباط با مدیران و دبیران
- مجله‌های انجمن
- آرشیو تازه‌های کتاب علوم اجتماعی
- خبرنامه هفتگی الکترونیکی
- تحلیل‌های اجتماعی درباره کرونا
- مجله‌های خبری (آرشیو شماره‌های چاپی تا اردیبهشت 1392)
- گروه‌های علمی- تخصصی
- کارگروه ها
- واحدهای دانشگاهی و استانی
- کرسی‌های نقد
- حلقه مطالعاتی
- کمیته‌های مدیریتی
- پروژه‌های عکاسی
- همایش‌های مستقل انجمن
- همایش‌های مشارکتی
- طرح ملی گفتگوی خانواده (مرحله اول)
- طرح ملی گفتگوی خانواده (مرحله دوم)
پساتوافق و فرهنگ
نشست علمی «پساتوافق و فرهنگ» عصر روز دوشنبه 18 آبان به همت گروه جامعه شناسی سیاسی انجمن جامعه شناسی ایران، در اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد .
در این نشست که با حضور دکتر سید رضا صالحی امیری، دکتر هادی خانیکی، دکتر احمد پورنجاتی، دکتر سعید معیدفر و دکتر محمود شهابی برگزار شد، مطالبی درباره تحولات و ضرورت های فرهنگی در جامعه، در دوران پسا توافق بیان شد.
صالحی امیری: جهان باید «ایران فرهنگی» را بشناسد/ پورنجاتی: نباید دور فرهنگ سیم خاردار کشید/ معیدفر: دو سال بعداز انتخابات، هنوز معارضان دولت در تسلط هستند
دکتر سیدرضا صالحی امیری، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی به‌عنوان نخستین سخنران این نشست با ارائه تصاویر تاریخی از ایران در محافل جهانی گفت: «به نظر من در طول دهه های معاصر، دو تصویر از ایران در جهان مطرح بوده که عبارت اند از ایران نفتی، ایران هسته ای و در نهایت تصویری که باید بعد از مذاکرات پیش آمده از ایران ارائه شود، ایران فرهنگی است . »
وی ضمن بیان این مطلب که تصویر نفتی و هسته‌ای از ایران، تصاویری سیاه و ناعادلانه بوده اند، افزود: «وضعیت موجود این امکان را ایجاد می‌کند که با ارائه تصویری فرهنگی، ایران را زیبا را ترسیم کنیم. بنابراین تغییر نگاه جهانیان به ایران از تصاویر نفتی و هسته ای به تصویری فرهنگی، می‌تواند مهم ترین دست‌آورد دوران پساتوافق باشد . »
صالحی‌امیری با تاکید بر دیپلماسی فرهنگی اظهار داشت: «در ذیل دیپلماسی فرهنگی است که گفت وگوی فرهنگی آغاز می‌شود که خود، دلیل شناسایی نقاط مشترک با رویکرد تعامل فرهنگی است. همچنین گفت وگو باعث عواملی از جمله کنترل عصبانیت، درک متقابل و ظهور عقلانیت خواهد شد . »
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی، ایران را فاقد قدرت رقابت صنعتی با قدرت های جهان خواند و گفت: «به نظر من حوزه فرهنگ، نقطه قوت و قدرت ما در جهان است. با گسترش تعامل فرهنگی، خشونت که بزرگترین آسیب در منطقه و خاورمیانه است، کاهش پیدا می کند و ایران می تواند کانون گفت وگو و تمدن شود . »
وی همچنین با اشاره به طرح رئیس جمهوری وقت ایران با عنوان «گفت وگوی تمدن ها» افزود: «متاسفانه طرح گفت‌وگوی تمدن‌ها در طول سال های اخیر رنگ و بوی خود را از دست داده و فرصت ایجاد شده، فرصت خوبی است تا دوباره آن را احیا کنیم . »
توافقات، ایران را به سابقه فرهنگی خود برگرداند
احمد پورنجاتی، دیگر سخنران این نشست ضمن بیان این مطلب که فصل بندی تحت عنوان دوره «پساتوافق» نوعی گرته برداری از تحولات سیاسی در جهان و ایران است و می توان آن را با فصل بندی هایی که پس از جنگ جهانی دوم انجام شد، مقایسه کرد، گفت: «به نظر من می توان دوره «پساتوافق» را به عنوان یک تقسیم بندی تاریخی و سیاسی در نظر گرفت، اما به صورت مشروط . »
وی اظهار داشت: «نکته دوم، بررسی مفهوم فرهنگ و نقش توافقات در آن است. سوال اینجاست که آیا منظور از فرهنگ، همان ذهنیتی است که جامعه از خود و آینده دارد؟ یا به مفهوم فرآورده های ذوقی و حسی در حوزه هنر است؟»
پورنجاتی ضمن اشاره به تصاویری که صالحی امیری به آنها اشاره کرد، اظهار داشت: «به نظر من باید یک تصویر میانی نیز به این تصاویر اضافه کنیم که همانا تصویر «ایران انقلابی» است که همچنان نیز در اذهان عمومی و جهانی وجود دارد زیرا تقریبا می‌شود گفت انقلاب ما، دیگر نمونه ای در جهان نداشت . »
وی با ارجاع به مساله مذاکرات هسته ای و برجام، گفت: «به نظر من ایران توانست با کسب موفقیتِ برجام، بازگشتی به هویت تاریخی خود داشته باشد. با بررسی فرهنگ ایران، درمی یابیم که یکی از اصلی ترین ویژگی های فرهنگی ایران در دوره های مختلف، پیوند پذیری بوده‌است؛ یعنی ایران در چهار راه حوادث و تحولات جهان، همواره آمیب وار فرهنگ های دیگر را میزبانی کرده و به نوعی آنها را در آغوش گرفته است . »
وی توضیح داد: «فرهنگ ایرانی همیشه این کار را کرده است. مثل کاری که با ادبیات عرب یا کلیله و دمنه انجام داده. بنابراین به نظر من ایران پساتوافق، ایرانِ ایران است؛ یعنی ایرانِ تاریخی و مبتنی بر توافقات معقول».
وی ضمن بیان این مطلب که به سرانجام رسیدن برجام، نیازمند کوشش دستگاه ها و مجموعه های فرهنگی است، اظهار داشت: «اگر بنا باشد پساتوافق، همراه شود با مراقبت سیم خاردارگونه از فرهنگ، آنچنان که مثلا مانع از ورود مک دونالد به ایران شویم و. این حقیرانه ترین مصداق فرهنگ پساتوافق است. ولی اگر به دنبال یک کنش اساسی هستیم، می‌شود شاخص های قابل قبولی را برای فرهنگ در دوران پساتوافق دنبال کرد».
بدون توجه به خواسته های جامعه با انقلابِ انتظارات سرخورده روبرو می‌شویم
در ادامه این نشست، هادی خانیکی در توصیف رابطه توافقات با فرهنگ، گفت: «نخست باید دید توافقات با ما و فرهنگ ما چه کرده است. دیگر آنکه باید مفهوم گفت‌وگو را کاربردی کرد، به این معنی که وقتی ایران توانسته است با حتی با مخالفان و دشمنان خود به توافق برسد، چرا به فرهنگ گفت‌وگو را دنبال نکند؟»
وی افزود: «مساله بعدی، فرهنگ سیاسی است؛ آنچنان که نتیجه مذاکرات، تسریع و گسترش روند عقلانی شدن جامعه بوده است. به نظر من اگر رفتار جامعه از انتخابات 92 تا روند توافقات را کارشناسی کنیم، ظهور این عقلانیت را می‌بینیم. نکته بعدی، فرهنگ نقد در جامعه و گسترش آن است، به طوری که مشروط پذیرفتن، یکی از محصولات تفکر انتقادی است . »
خانیکی در بخش دیگری از سخنان خود به آینده پژوهی اشاره کرد و گفت: «به نظر من اثری که برجام بر ذهنیت جامعه گذاشت، مبتنی بود بر فضای آزاد، تنوع، توجه به شادی، آزادی های مدنی و. چراکه به هر تقدیر حصول نتایج برجام باعث راحت تر شدن زندگی می‌شود و مردم این انتظار را دارند . »
وی ادامه داد: «نکته بعدی از منظر فضای فیزیکی و کالبدی جامعه این است که به هر حال در این توافقات، مسائل اقتصادی اولویت پیدا کرده اند که مظاهر آن عبارت است از افزایش سرمایه های خارجی، گسترش توریسم و. که خود پیامدهای فرهنگی را نیز به همراه خواهد داشت. همچنین پیدایش فرصت های جدید در ارتباطات علمی و فرهنگی نیز پیامدهای فرهنگی خاصی را به همراه می‌آورد . »
این کارشناس رسانه و ارتباطات همچنین اظهار داشت: «اگر از خود بپرسیم در فضای پساتوافق باید چه کرد، به نظر من اولین نیاز، نیاز به تامین سرمایه های اجتماعی، گسترش امید و نشاط، اعتماد و جایگزینی کنش به جای نظاره گری است زیرا جامعه ما بیشتر جامعه ای نظاره گر است و حتی نخبگان آن نیز، کمتر در حوزه های مختلف از خود کنش نشان می‌دهند . »
وی افزود: «دومین نیاز، ضرورت بهسازی فضای عمومی اجتماع با تاکید بر انتظارات جامعه است. دیگر آنکه حوزه عمومی، به جای سیاست رسانه ای شدنِ فعلی قرار بگیرد. همچنین نیاز به تصویر امن از جامعه، یکی از ضرورت هاست. حال آنکه برخی رسانه های مخالف مدام سعی دارند تصاویر نا امنی از جامعه ارائه کرده و مخاطبان خود را به این شکل تهدید کنند . »
خانیکی توجه به نهادهای مدنی و تقویت آنها، اخلاقی تر شدن جامعه و توجه به خطراتی که سرمایه های فرهنگی و سرمایه های نمادین را تخریب می‌کند را از دیگر ضرورت های دوره پساتوافق خواند و گفت: «در این صورت است که می‌شود گفت خواسته های انباشت شده در جامعه از برجام، به سرانجام می رسد. وگرنه ما با انقلابی از انتظارات سرخورده مواجه خواهیم بود . »
حاکمیت باید تحولات اجتماعی را درک کند
سعید معیدفر، دیگر سخنران این نشست با طرح این سوال که آیا دوران پساتوافق، برساخته دولت مردان نیست؟ از منظر آسیب شناختی به وضعیت پسامدرن وارد شد و گفت: «آیا خواسته آنها این نبوده که بعد از انتخابات 92 عملا اتفاقی نیفتد تا بعد از محقق شدن برجام، مردم شاهد اتفاقات و فضای تازه ای باشند؟ در این صورت آیا جامعه بعد از انتخابات،به لاک خود فرو نرفته؟ با این زاویه، با حالت دفاعی ای که جامعه به خود گرفته، زیاد نباید انتظارات بزرگی از برجام داشت؛ کمااینکه در بورس هم اتفاقی نیفتاد . »
وی ادامه داد: «حتی مردم آن طور که انتظار می‌رفت، با توافق برجام به خیابان ها نیامدند و چندان اظهار شادی نکردند، چراکه از خود می‌پرسیدند نقش ما در این برجام چیست؟ دولت باید با این لاک دفاعی چه کند؟ این یک آسیب جدی است و از طرفی معارضان دولت، در موضع تسلط هستند. این اتفاق در شرایطی رخ داده که بعد از انتخابات 92، مردم در سراسر کشور و حتی در روستاهای دور، آمادگی و انتظار تغییر و تحولات را داشتند . »
این جامعه شناس خاطرنشان کرد: «در این شرایط زیاد هم نمی‌شود به نخبگان ایراد گرفت. حتی دانشگاه هایی که زمانی موتور حرکت جامعه بودند، مدتی است در آنها خبری نیست و سکوت مطلق در آنها جاری است. حالا چطور می‌شود انتظار اتفاقات بزرگ داشت؟ به نظر من دولت مردان ابتدا باید درک درستی از جامعه داشته باشند زیرا در وضعیت حاضر، آمادگی تحولات بزرگ در جامعه وجود ندارد . »
وی گفت: «اگر با برجام بخواهد اتفاق فرهنگی جدی بیفتد این است که با تحولات جامعه، از زاویه ایدئولوژیک و امنیتی برخورد نشود. باید این جامعه را همین‌طور که هست به رسمیت بشناسیم و بعد در صدد رفع مشکلات باشیم. متاسفانه در حال حاضر رابطه دولت (حاکمیت) و ملت چنین رابطه ای است به گونه ای که رویکرد عمدتا مبتنی بر نقد و مداخله است . »
معیدفر اظهار داشت: «این نگاه باید تغییر پیدا کند، همانطور که نگاه ما به جهان عوض شد. به عبارتی دولت مردان ما در جریان مذاکرات مجاب شدند به تغییر، اما انگار این ضرورت در داخل کشور همچنان احساس نشده است. در‌حالی‌که به نظر من دولت و حاکمیت باید تحولات و تنوعی که در بطن جامعه اتفاق افتاده و در آینده گسترش هم خواهد یافت، درک کنند . »
وی افزود: «تنها در این صورت است که می توان به تغییرات درست کمک کرد اما متاسفانه تغییراتی که در جامعه شاهد آن هستیم، بیشتر تغییرات خودبه خودی هستند. این تغییرات می‌تواند با دخالت نخبگان و هم‌افزایی دولت ها مفیدتر و بیشتر دنبال شود. مثلا کانون ارتباطات اجتماعی واقعی ما به سمت فضای مجازی سوق پیدا کرده اما حاکمیت به جای استفاده از ظرفیت های فضاهای مجازی، مدام انگشت اتهام به سمت آن دراز می‌کند. جالب آنکه هرقدر این نگاه ها افزایش پیدا می‌کند، شاهد گسترش بیشتر فضاهای مجازی هستیم . »
باید به تغییرات فرهنگی درازمدت توجه کنیم
محمود شهابی، آخرین سخنران این نشست ضمن بیان این مطلب که هم موافقان و هم مخالفان برجام برداشت غلطی از فرهنگ دارند، اظهار داشت: «موافقان فکر می‌کنند یک شبه می توان فرهنگ را تغییر داد و مخالفان فکر می کنند تهدیدهای خارجی می‌تواند یک شبه به فرهنگ ما رخنه بکند و ایجاد خطر کند. به همین دلیل معتقدم این مرزی که بین قبل و بعد تحریم‌ها و توافقات ترسیم می‌شود، کاملا قراردادی است و نمی‌توان با آنها شرایط فرهنگی جامعه را تقسیم بندی کرد . »
وی افزود: «من معتقد به گسست نیستم. من معتقدم پیوستگی هایی در فرهنگ است که متاثر از حوزه های دیگر مانند سیاست و اقتصاد پیش می‌رود. همین حالا می‌بینیم حتی با تغییر مدیران دانشگاه ها، گفتمان های حاکم بر فضای دانشگاهی تغییری نکرده است. ما اسیر مکانیسم هایی هستیم که خودمان ساخته ایم: نابرابری ها، فساد‌های اقتصادی و. ممکن است طعم پساتحریم را به کام ما تلخ کند. ما در گذشته نیز فرصت هایی مثل پساتحریم داشته ایم اما از آن به درستی استفاده نکرده ایم».
این پژوهشگر حوزه مطالعات فرهنگی گفت: «ما باید بدانیم منظور ما از فرهنگ چیست؟ فرهنگ عمومی که به این سادگی تغییر نمی‌کند. مثلا فرهنگ ترافیکی ما که با تحولات سیاسی در جامعه و در دولت‌های مختلف عوض نشده است. ما تصور می‌کنیم دولت اعتدال به تنهایی مختار است و هیچ مانعی بر سر راه نیست. اینطور نیست. به نظر من دولت، منتقدان و مردم واکنش هایی به اتفاقات نشان می دهند که خروجی های مختلفی می‌تواند داشته باشد. معلوم نیست نتیجه نهایی چه خواهد بود».
شهابی ادامه داد: «ما نمی توانیم حوزه های فرهنگ را جدا از هم بررسی کنیم. چه مقدار از تغییرات فرهنگی پساتحریم به حوزه سیاست و اقتصاد مربوط می‌شود؟ مثلا وقتی اقتصاد متحول شود، مصرف فرهنگی مردم نیز عوض می‌شود».
وی افزود: «یکی از بدفهمی ها در خصوص فرهنگ، نداشتن تفکر سیستمی است. ما فکر می کنیم هر اتفاقی که در سیاست و اقتصاد بیافتد، می‌توان با نصیحت و پند در فرهنگ مشکل را حل کنیم. این سخیف ترین نوع فرهنگ گرایی است. من هم معتقدم جامعه ای که نیازهایش تامین شود، کمتر پرخاشگری خواهد کرد. به نظر من بعد از توافقات می‌توان به این سمت رفت. اما ما باید به تغییرات فرهنگی درازمدت توجه کنیم . »
شهابی خاطرنشان کرد: «روندهایی که در 40 سال اخیر شاهد آن بوده ایم، کاهش توسعه فرهنگی را رقم زده. شاید یکی از عوامل آن شیوع تکنولوژی و فرار مردم از جامعه باشد. امروزه آدم ها می‌توانند در خانه خود، جهان وطن شوند. ما خودمان زمینه ارتباط با جهان را ایجاد کرده ایم، پس چرا باید نگران رخنه کردن فرهنگ بیگانه در ایران باشیم؟ این طور نیست که اگر فلان برند به ایران بیاید، ما اصالت فرهنگی خود را از دست داده ایم . »
وی گفت: «بدبینی های من در آنجا خلاصه شده که جامعه ما در دوره پساتحریم، مرتب با هراس های اخلاقی درگیر می‌شود. نگاه های منفعتی به این وضعیت تضادهایی را ایجاد می‌کند و سنگلاخ هایی را پیش‌پای ما ایجاد می‌کند که این ادامه همان نگاه جامعه جنبشی است. اگر فرهنگ سیاسی را به حال خود رها کنیم، این حرکت پاندولی جامعه ادامه خواهد داشت اما فرصت خوبی است که دولت با نهادسازی، این وضعیت را اصلاح کند
توضیحات زیر مجموعه: گزارش نشست ها دسته: گزارش نشست گروه جامعه‌شناسی سیاسی آخرین به روز رسانی در 08 اسفند 1394
دیدگاه شما