تاریخچه تشکیل بورس

بورس بازان

واژه بورس از نام خانوادگی شخصی به نام "واندر بورس" اخذ شده که در اوایل قرن چهاردهم در شهر بروژ بلژیک می­زیسته و صرافان شهر در مقابل خانه او گرد هم می­آمدند و به دادوستد کالا، پول و اوراق بهادار می ‌ پرداختند. این نام بعدها(1309) به کلیه اماکنی اطلاق شد که محل دادوستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری بوده است. رشد بورس سهام و جاافتادن آن در عملیات تجاری و اقتصادی، با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن همراه بوده است. اولین بورس معتبر دنیا، در سال 1611 در شهر آمستردام تشکیل شد و کمپانی معروف هند شرقی سهام خود را در آن بورس عرضه کرد. بورس آمستردام امروزه نیز یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین‌المللی است. نکتة قابل توجه آن است که در هنگام افزایش قابل ملاحظه معاملات سهام، کشورهای اروپایی نظیر انگلستان، آلمان، سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر معاملات سهام و ضمانت‌های اجرایی لازم برای آن را وضع کردند تا از هرگونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.

بورس اتریش در وین در سال 1771 افتتاح شد که عمدتاً به معاملات اوراق قرضه دولتی جهت تامین مالی جنگ می­پرداخت. بورس اتریش در پایان قرن 19 میلادی 2500 سهم را در تابلوی خود داشت و یکی از مهمترین مراکز مالی اروپا به شمار می­رفت.

در لندن معامله­گران در بورس جهت انجام معامله در قهوه­خانه گرد هم می­آمدند. برای نظم بخشیدن به بازار، قهوه­خانه نیوجاناتان در سال 1698 به بورس اوراق بهادار تبدیل شد. بورس نیویورک در اواخر قرن هجدهم (1792) تأسیس شده و با وجود رقبای دیگر، از نظر حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه آمریکا، در مقام اول قرار دارد. درآمریکا، اولین محل شناخته شده به عنوان بورس اوراق بهادار، در نیویورک و در محوطه­ای در زیر سایه درخت نارون بزرگی در "وال استریت" بود که بعدها به قهوه­خانه­ای در همان نزدیکی انتقال یافت. بورس وال استریت با جمع­آوری مبالغی به عنوان ورودیه از دلالان (کارگزاران) و گسترش عملیات، تقویت شد و به مجتمع تجاری عظیمی مبدل گردید که بعدها به نام "بورس سهام نیویورک " به ثبت رسید. درحال حاضر تعداد کارگزاران این بورس به چند هزار شخص حقیقی و حقوقی بالغ می­گردد. در حال حاضر در اغلب کشورهای دنیا، بورس‌های اوراق بهادار فعالیت می‌کنند.

سابقه بورس در ایران

فکر اصلی ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران، به سال 1315 بر می­گردد. در این سال، یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به منظور بررسی و اقدام درمورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار، به ایران آمدند. اما مطالعات آن دو با آغاز جنگ جهانی دوم متوقف گردید. پس از کودتای 28 مرداد 1332، مجدداً در سال 1333 مأموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی وقت محول گردید. این گروه پس از دوازده سال تحقیق و بررسی درسال 1345 ، قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوطه را به مجلس شورای ملی ارسال داشتند که این لایحه در اردیبهشت سال 1345 تصویب شد. با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس، دربهمن ماه 1346 فعالیت بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد. متعاقب آن اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس راه یافتند.

طی یازده سال فعالیت بورس قبل از انقلاب اسلامی، تعداد شرکت­ها، بانک­ها و شرکت­های بیمه پذیرفته شده در بورس از شش بنگاه اقتصادی با سرمایه 6/2 میلیارد ریال به 105 بنگاه با سرمایه ای بیش از 230 میلیارد ریال درسال 1357 افزایش یافت. همچنین ارزش مبادلات در بورس از 15 میلیون ریال به بیش از 150 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت. در سال­های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تحولات پیش آمده از جمله: 1 ( تصویب لایحه قانون اداره امور بانک­ها، 2 ( ملی‌شدن شرکت­های بیمه،‌ 3 ( تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع و 4 ( تملک بسیاری از بنگاه­های اقتصادی توسط دولت که همه آنها نشأت گرفته از روحیه مخالفت با نظام سرمایه‌داری بود که بعدها اقتصاد ما را به اقتصاد سوسیالیستی نزدیک ساخت و همچنین 5 ( جنگ هشت تاریخچه تشکیل بورس ساله، تعداد شرکت­های پذیرفته شده در بورس از 105 شرکت در سال 1357، به 56 شرکت تقلیل یافت. دوره رکود بورس که از سال مزبور آغاز گردیده بود تا سال 1367 ادامه یافت.

از سال 1368 و در چهارچوب برنامه پنج سال اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تجدید فعالیت بورس به عنوان پیش زمینه اجرای خصوصی سازی، جذب و گردآوری پس­اندازها و هدایت آن در جهت سرمایه‌گذاری آغاز گردید. طی سال­های پس از تجدید حیات بورس تاکنون، فعالیت بورس فراز و نشیب­های متعددی از جمله رکود سال­های 1371 تا 1373 و 1375 تا 1378 و افت و خیزهای مقطعی ناشی از بحران­های سیاسی مربوط به جنگ افغانستان و عراق را تجربه نموده است.

از ابتدای سال 1376، بورس اوراق بهادار تهران دور تازه ای از فعالیت را به خود دیده است. اقدام‌های انجام شده در راستای بازسازی ساختار سازمانی و مدیریتی، بکارگیری نوآوری‌های فنی و تخصصی، اصلاح رویه‌های مقرراتی و نظارتی، فراهم‌آوردن زمینه ارتقای کارآیی و اصلاح کارکرد بازار و کوشش برای هماهنگ سازی سیاست‌گذاری ها با نیازهای واقعی بازار سرمایه، در مرکز توجهات و برنامه‌های اصلاح ساختاری سازمان بورس اوراق بهادار قرار داشته است. البته برخی از این اصلاحات به دلیل نبود ظرف قانونی مناسب، متوقف مانده بود.

گام بلند اصلاح قانون بورس اوراق بهادار پس از چهل سال یعنی در آذر ماه سال 1384 با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار توسط مجلس شورای اسلامی، برداشته شد. قانون جدید بازار اوراق بهادار نسبت به قانون قبلی دارای نقاط قوت زیادی است، از جمله: تفکیک مقام عملیات از نظارت، ساماندهی بازار اولیه ، ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و نظارت قانونمند بر ارکان و نهادهای فعال در بازار سرمایه.

در حال حاضر تعداد شرکت­های پذیرفته شده در تابلوهای بورس بیش از 336 شرکت و ارزش بازار بورس اوراق بهادار تهران نزدیک به 65 میلیارد دلار است.

تاریخچه تشکیل بورس

ایده اولیه ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران به سال 1315 باز می گردد که به درخواست دولت ایران، شخصی بلژیکی به نام «وان لوترفلد» درباره تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران بررسی هایی انجام داد و طرح قانونی تاسیس و اساسنامه آن را نیز تهیه کرد.

هر چند که در همان زمان بانک ملی ایران نیز به عنوان سازمان متولی امور پولی کشور، مطالعاتی در این باره انجام داد، اما به علت نامساعد بودن شرایط برای ایجاد بورس اوراق بهادار و وقوع جنگ جهانی دوم تمام کارهای انجام شده متوقف شد.

برخی از خدمات سایت، از جمله مشاهده متن مطالب سال‌های گذشته روزنامه‌های عضو، تنها به مشترکان سایت ارایه می‌شود.
شما می‌توانید به یکی از روش‌های زیر مشترک شوید:

در سایت عضو شوید و هزینه اشتراک یک‌ساله سایت به مبلغ 700,000ريال را پرداخت کنید.
همزمان با برقراری دوره اشتراک بسته دانلود 100 مطلب از مجلات عضو و دسترسی نامحدود به مطالب روزنامه‌ها نیز برای شما فعال خواهد شد!
پرداخت از طریق درگاه بانکی معتبر با هریک از کارت‌های بانکی ایرانی انجام خواهد شد.
پرداخت با کارت‌های اعتباری بین‌المللی از طریق PayPal نیز برای کاربران خارج از کشور امکان‌پذیر است.

به کتابخانه دانشگاه یا محل کار خود پیشنهاد کنید تا اشتراک سازمانی این پایگاه را برای دسترسی همه کاربران به متن مطالب خریداری نمایند!

تاریخچه تشکیل بورس

رشد بورس و جا افتادن آن در در عمليات تجاري و اقتصادي با انقلاب صنعتي اروپا و شكوفايي اقتصاد تازه متحول شده آن قاره از كشاورزي به صنعتي همراه بوده است . نكته قابل توجه آنكه درست در هنگام جهش معاملات بورس و يا گرفتن آن دول اروپاي مانند انگلستان ، آلمان ، سوئيس قوانين و مقررات ناظر بر فعاليت اين نهاد را وضع كردند و قبل از اينكه امنيت سرمايه گذاري به خطر افتد و موجباتي فراهم شود كه صاحبان پس اندازهاي كوك صنايع نوپاي اروپايي را از موهبت مشاركت خوئ محروم نمايند ، ضمانت اجراهاي قانوني وضع شد تا از هر گونه تقلب و تزوير و پايمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگيري گردد .

اولين تالار بورس رسمي در جهان در شهر آنورس بلژيك در سال 1460 تاسيس گرديد و سپس از قرن هفدهم به بعد بورسهاي ديكر كشورها نظير بورس آمستردام ، لندن ، نيويورك و ساير بورس ها تاسيس شدند . بورس معروف امريكا ابتدا زير درخت نارون بزرگي در نيويورك ايجاد و سپس به بورس معروف وال استريت تبديل گشت كه يكي از بزرگترين بازارهاي بورس دنياست بورس وال استريت با جمع آوري مبالغي به عنوان وروديه از دلالان ( كارگزاران ) و گسترش عمليات تقويت شد و به مجتمع تجاري عظيمي مبدل گرديد كه بعدها به نام (( بورس سهام نيويورك )) رسماً به ثبت رسيد . در حال حاضر تعداد كارگزاران اين بورس به چند هزار شخص حقيقي و حقوقي بالغ مي گردد .

بورس نيويورك در حال حاضر بزرگترين بازار سرمايه دنياست در ژاپن چندين بورس فعال و معتبر وجود دارد كه با سيستم بانكي ارتباط دروني فراواني دارد .

بي سبب نيست كه نه بانك از ده بانك بزرگ دنيا به ژاپن تعلق دارد و از حدود جمعيت 123 ميليون نفري ژاپن 29 ميليون نفر سهامدار هستند .

تمام بورس هاي معتبر دنيا در سازماني به نام (( فدراسيون جهاني بورس اوراق بهادار )) عضو هستند كه بورس تهران نيز از سال 1371 يكي از اعضاي دائمي آن است . در حال حاضر در اغلب كشورهاي دنيا تشكيلات بورس وجود دارد و فدراسيون بورس هاي جهان با سي و شش عضو وابسته و پيوسته به عنوان يك سازمان هماهنگ كننده بين المللي نسبت به همكاري و تشريك مساعي بين بورسها تهيه و ابلاغ ضوابط عملياتي ، حفاظت از منافع و حقوق صاحبان سهام و توسعه بازار سرمايه فعاليت مي نمايد .

بازارهاي مالي جهان از رشد قابل قبولي برخوردار بوده اند و همين امر موجب جذب سرمايه ها و پس از اندازها به سمت اين بازار شده است در سال 2003 ميلادي نيز بورسهاي جهان سال نسبتاً خوبي داشتند . بازار امريكا نيز اوضاع نسبتاً خوبي را در سال 2003 تجربه كرد . به طوري كه شاخص اس لندپي 5/28 درصد و نسدك حدود 50 درصد بازدهي نشان دادند . ژاپني ها با 25 % درصد بازدهي براي نيكي 225 سال خوبي را پشت سر گذاشتند و در منطقه اروپا ، نروژ با بازدهي 1/46 درصدي شاگرد اول سال 2003 بود . در شكل 2-2 كارنامه شاخص هاي معتبر دنيا در مقايسه با سال 2002 ميلادي نشان داده مي شود .

تاريخچه بورس اوراق بهادر در كشور ايران سه دوره متمايز را در برمي گيرد . دوره اول آغاز تاسيس تا سال 1357 ، دوره دوم از پيروزي انقلاب اسلامي تا پايان جنگ تحميلي و بالاخره دوره سوم از سال 1368 تا كنون را شامل مي شود .

اگر چه در قانون تجارت مصوب سال 1304 كه برگرفته از قانون تجارت فرانسه بود . مقرراتي درباره سهام شركتها آمده بود ولي اولين زمزمه هاي تشكيل بازار بورس در ايران به سال 1315 شمسي بر مي گردد كه دو نفر كارشناس از كشورهاي بلژيك و هلند جهت مطالعه و بررسي شرايط ايجاد بورس به ايران آمدند .

با شروع جنگ جهاني دوم اين كار متوقف و به فراموشي سپرده شد تا اينكه در سال 1333 مطالعات محددي توسط چندين وزارتخانه و سازمان دولتي آغاز گشت و در نهايت در سال 1345 قانون تشكيل بورس اوراق بهادار تهيه و تصويب و از بهمن ماه سال 1346 عملاً كار بورس تهران آغاز گشت . شايان ذكر است كه قبل و در حين تشكيل بورس تهران . در چندين دوره بازار سرمايه كشور شاهد تحركاتي از جمله انتشار اسناد خزانه ( نوعي اوراق قرضه زير يك سال تعيين شده توسط دولت با نرخ بهره كم ) در سال 1320 انتشار اوراق قرضه ملي همزمان با نهضت ملي شدن صنعت نفت در سال 1330 و انتشار اوراق قرضه دفاعي بلنك كشاورزي ، اوراق قرضه نوسازي عباس آباد ، اوراق قرضه اصلاحات ارضي و چندين مورد ديگر در دهه هاي 40 و 50 شمسي بود .

در ساليان اوليه تشكيل بازار بورس به دليل نبود فرهنگ بورس ، عملكرد شركتهاي سهامي در ساليان قبل عدم صداقت مديران شركتها نسبت به سهامداران نبود موسسات حسابرسي حرفه اي ، انتخاب بازرسان شركتها از بين خود مديران . . . فعاليت بورس نمود چشمگيري نداشت ولي از سالهاي 1353 به بعد افزايش تعداد شركتهاي سهامي عام در بورس و نيز ارائه سه نوع اوراق قرضه دولتي ، گسترش مالكيت و اوراق قرضه شهرداري تهران در بورس حجم معاملات نسبتاً افزايش يافت و به حدود 45 ميليارد دلار در سال 1356 رسيد .

مجموع حجم معاملات دهه اول 57-1346 ميبلغ 150 ميليارد ريال بود كه 55 درصد آن مربوط به اوراق قرضه و 45 درصد ديگر به سهام شركتها مربوط مي شد . به طور كلي دوره اول فعاليت بورس به دلايلي از قبيل تركيب سهامداران بورس ، وجود شركتهاي سهامي خاص و تضامني خانوادگي ، اليگارشي مالي و تسلط برخي از خاندانهاي خاص بر شركتهاي عمده ،‌وامهاي ارزان قيمت سيستم بانكي و بالاخره فقر فرهنگي عملكرد چندان موفقي نداشت .

همزمان با پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357 بورس تهران وارد دومين دوره حيات خود گشت كه سه واقعه مهم در اين دوره سرنوشت بورس را رقم زد . در سال 1357 به دنبال بروز اعتصابات و خروج منابع متنابهي ارز از كشور ، فعاليت بورس شديداً كاهش يافت و واقعه اول ، يعني تصويب قانون ملي شدن بانك به 9 بانك شامل 6 بانك تجاري و 3 بانك تخصصي تقليل يافت و در كنار آن شركتهاي بيمه هم كه خصوصي بودند در اختيار دولت قرار گرفتند كه در نتيجه اين اقدامات خريد و فروش سهام متعلق به بانكها و شركتها متوقف و بورس تهران دچار تاریخچه تشکیل بورس ركود كاملي شد .

واقعه دوم تصويب قانون حفاظت و توسعه صنايع ايران در تيرماه 1358 توسط شوراي انقلاب بود كه بسياري از صنايع و موسسات به نحوي از مالكان قبلي خلع يد شده و تحت مديريت و مالكيت دولتي قرار گرفتند . بدين ترتيب از 105 واحد فعال در بورس شامل 79 شركت توليدي 24 بانك و دو شركت بيمه تعداد 31 شركت توليدي ، 24 بانك و دو شركت بيمه نتيجه حجم معاملات روي سهام كاهش شديدي يافته و اندك معاملاتي نيز كه صورت مي گرفت . بيشتر روي اوراق قرضه بود و بالاخره واقعه سوم در سال 1362 با تصويب قانون عمليات بانكي بدون ربا و تشخيص ربوي بودن بهره معين موجب توقف پرداخت بهره اوراق قرضه سد و عملاً اوراق قرضه نيز از بورس خارج گشت در مجموع حجم معاملات از 45 ميليارد ريال در سال 1356 به 49 ميليون ريال در سال 1360 كاهش يافت . طي سالهاي 1363 تا 1368 اگر چه روند صعودي ضعيفي بر معاملات بورس حاكم شد ولي در مجموع به دليل برداشت منفي جامعه درباره بورس ادامه جنگ با عراق و وضعيت خاص اقتصادي اين دوره را مي توان دوره ركود و فترت بورس نام برد . تنها در سال 1367 با حجم معاملاتي قريب به 10 ميليارد ريال و برخي از مصوبات جديد طليعه حيات جديدي در بازار بورس دميده شد .

دوره سوم عمر بورس از سال 1368 ب اپايان جنگ تحميلي 8 ساله و تدوين و تصويب برنامه پنج ساله اول كشور آغاز گشت . در اين دوره نقدينگي عظيمي كه طي جنگ در دست برخي افراد بوده تا حدودي جذب امور توليدي گشت و بورس با هدف تامين سرمايه واحدهاي توليدي و تحت سياستهاي نوين دولت در برنامه اول كه بر محور خصوصي سازي واگذاري شركت هاي دولتي به مردم و كاهش بازار دولت استوار بود تحمل چشمگيري يافت . در همين راستا قرار شد تا حدود 1850 شركت دولتي به مردم واگذار شود كه در مرحله اول آن 390 شركت بزرگ در اولويت واگذاري قرار گرفتند براي واگذاري شركتها سه روش : اول از طريق بورس ، دوم از طريق مذاكره و شسوم از طريق مزايده در نظر گرفته شد . شرتكهايي كه قرار بود از طريق بورس واگذار شوند ، بايستي طبق قانون حائز برخي شرايط مي بودند . از جمله اينكه حداقل دو سال از بهره برداري آن گذشته و نيز دو سال اخير زيان انباشته نداشته و سودآوربوده و پيش بيني سودآوري آن برود . طبيعي بود كه تعداد زيادي از شركتهاي متقاضي پذيرش در بورس واجد شرايط فوق نبودند . با اين جال در سال 1368 تعداد شركتها از 48 واحد به 71 به علت ركود نسبي اقتصادي ، برخي از سياستهاي پولي و بانكي نرخ سود بانكي تثبيت نرخ ارز عدم سودآوري شركتهاي پذيرفته شده در بورس نبود يك سازمان حمايت كننده از سهام و نيز عدم وجود قوانيني براي تشويق سرمايه گذاران بازار بورس داراي رونق مورد انتظار نبود و شاخص قيمت كل سهام كاهشي معادل 8/7 درصد داشت . با اين وجود در اين سال تعداد شركتهاي پذيرفته شده در اوراق بهادار كه ايران در سال 1358 از آن خارج شده بود پذيرفته شد و موفقيت بزرگي براي بازار سرمايه كشور حاصل گرديد .

در نيمه دوم 1372 حركت صعودي بورس مجدداً آغاز شد و حجم معاملات اين سال بالغ بر 515 ميليارد ريال و تعداد شركتهاي پذيرفته شده در بورس به 183 واحد رسيد .

سال 1373 عملكرد بورس بسيار موفق بوده و تعداد 155 ميليون سهم به ارزش نسبت به سه سال گذشته 55 درصد رشد داشت . همچنين تعداد شركتهاي پذيرفته شده در بورس در سال 1373 به 204 واحد رسيد .

در سال 1374 نيز روند صعودي سالهاي قبل ادامه يافت و 220 شركت در بورس فعاليت نموده و اين روند صعودي تا نيمه اول سال 1375 ادامه داشت . و بعد از آن بورس تهران با روند نزولي كاهش قيمتها مواجه گشت . قبل از پرداختن به علل كاهش قيمتها در نيمه دوم سال 1375 بهتر است قدري به عملكرد بورس و بخصوص ركود آن در سال 1371 پرداخته شود . در سالهاي اوليه دوره سوم از عمر بورس تهران قيمت سهام پائين انتخاب شده بود . زيرا از يك طرف دارائيهاي شركتها به عنوان مبنائي براي قيمت گذاري سهام آنها بر مبناي بهاي تمام شده با ارز دولتي ارزيابي شده و از طرف ديگر ، سودآوري شركتها در آستانه پذيرش در بورس پائين بود . بنابراين استقبال زيادي از طرف افراد براي خريد سهام به عمل آمد . بخصوص وقتي كه روند صعودي افزايش قيمتهاي سهام مشاهده مي شد ، استقبال افراد براي خريد سهام بيشتر مي گشت . در اين مدت سرمايه گذاران بيشتر به دنبال سرمايه گذاريهاي كوتاه مدت بودند تا از خريد و فروش سهام سود ببرند و عملاً هم سود زيادي نصيب سرمايه گذاران بورس در آن مقطع زماني شد . بديهي بود كه عرضه محدود سهام پاسخگوي تقاضاي فزاينده خريداران نبود و فشار تقاضا موجب افزايش قيمتها شد به طوري كه بورس را با مشكل مواجه رد . زيرا كه سرمايه گذاران پس از تشكيل مجمع عمومي سال 1370 و در نيمه دوم اين سال و نيز سال 1371 نرخ بالاي بازده مورد انتظار خود را از بورس بدست نياورند و به همين خاطر افدام به فروش سهامشان كردند . گروه اول از فروشندگان سهام كه بدنبال سرمايه گذاري كوتاه مدت بودند . چون ديدند بازدهي مورد انتظار را بدست نمي آورند اقدام به فروش سهام كردند . گروه دوم ، فروشندگان سهام كارگري بودند كه طبق قانون و به قيمتهاي ترجيحي معادل 33 درصد از سهم دولت در شركتها به آنها واگذار شده بود و با فروش سهام سود خوبي بردند و بالاخره افزايش نرخ سپرده هاي بانكي در اين سالها كه در برابر سرمايه گذاري در بورس كه همواره داراي ريسك است ريسكي را به همراه نداشت همه و همه موجب شدند تا در اين سالها بورس با شكل ماجه شود . از طرف ديگر بورس تهران به اندازه كافي قوي نبود و ابزار تورم را در اختيار نداشت . زيرا معمولاً در كنار بورسهاي جديد و نوپا سازمانهاي مالي وجود دارند تا در مواقعي كه عرضه بيش از تقاضا مي شود سهام اضافي را خريداري نموده و تعادل را بر قرار نمايند .

در طي سال 75 نيز شاخص كل قيمت سهام بورس از آغاز سال تا هفته بيست و هشتم به غير از پاره اي نوسانات ، روندي پرشتاب و فزاينده داشته ولي از آن هفته به بعد تا تير ماه 76 روندي كاهنده داشته و در حدود 300 واحد كاهش داشته است . [1]

در سالهاي تصدي مير مطهري در طي سالهاي 76 تا 81 نيز بورس تهران روندي صعودي به خود گرفت و در طي اين سالها همواره از بورسهاي پربازده جهان بوده است .

بطوريكه بازدهي كل بورس در سال 81 به 51 درصد رسيد و سرمايه سرگردن بسياري را به سمت بورس سرازير كرد . اين در حالي بود كه بورس هاي جهان از شهريور ماه 81 دبير كل جديد بورس براي كنترل رشد قيمت سهام تدابير زيادي را بكار برد و حتي 15 روز رشد قيمت ها از سوي دبيركل متوقف گرديد . اما با افت ارزش معاملات در روزهاي ابتدايي پاييز بورس به تعادل بهتر مي رسيد .

اوراق بهادار تهران در سال 82 خبر از برنامه هاي جديد خود براي آينده اي نزديك داد . از جمله آنها تهيه پيش نويس آيين نامه حساب سرمايه گذاري در سبه اوراق بهادار بود . همچنين معامله اوراق مشاركت گواهي سپرده بانكي نهاد وقف اوراق مشققه و فروش متري مسكن از جمله ابزارهايي بود كه از آنها نام برده مي شد . اين مسائل تاریخچه تشکیل بورس در كنار اهتمام بورس در جهت توسعه جغرافيايي و تاسيس مراكز منطقه اي و افزايش شركتهاي پذيرفته شده در بورس بودند

تاریخچه تشکیل بورس

تاریخچه پیدایش واژه بورس به قرن پانزدهم میلادی بازمی گردد، زمانی که بازرگانان و کسبه شهری به نام «بورُوژ» در بلژیک، در مقابل خانه بزرگ زاده ای به نام «واندر بورس» جمع می شدند و خرید و فروش می کردند.

روزنامه آسیا - تهیه و تنظیم، شرکت نواندیشان بازار سرمایه: کلمه بورس هم مثل هر کلمه ای دارای یک پیشینه تاریخی است. برای مثال واژه بانک از آنجا پدید آمد که در اروپا افراد برای انجام مبادلات پولی خود روی نیمت های میدان های قدیمی می نشستند و پول های خود را مبادله می کردند. از آنجا که لغت «بنک» در زبان ایتالیایی به معنی نیمکت است، بعدها مراکزی که وظیفه انجام مبادلات پولی را برعهده گرفتند به «بانک» معروف شدند.

به گفته اغلب کارشناسان، تاریخچه پیدایش واژه بورس هم به قرن پانزدهم میلادی بازمی گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه شهری به نام «بورُوز» (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام «تِربورس» (TerBeurze) در مقابل خانه بزرگ زاده ای به نام «واندِر بورس» جمع می شدند و خرید و فروش می کردند. از آن تاریخ به بعد مکان هایی که مردم در آنجا خرید و فروش می کردند، به بورس معروف شدند.

در آن زمان، این مکان ها از نظم و انضباط خاصی برخوردار نبود و هر کس می توانست در آنجا به فعالیت بپردازد اما به مرور زمان و رفته رفته، نظم و انضباط خاصی در این مکان ها حاکم شد؛ به نحوی که پس از مدتی، فقط بازرگانان، صرافان و دلالان بودند که اجازه داشتند در این مکان ها خرید و فروش کنند.

در گذر زمان، تالارهای مسقف بورس شکل گرفت و بازرگانان که تا پیش از آن، در هوای آزاد خرید و فروش می کردند، برای این امر به این تالارها می رفتند. در تاریخچه تشکیل بورس بسیاری از منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بورس را به عنوان تاریخ رسمی تاسیس بورس در دنیا معرفی می کنند، اگرچه همانطور که گفتیم، پیشینه آن به پیش از آن تاریخ و به قرن پانزدهم میلادی برمی گردد.

اما بازرگانان در این تالارهای مسقف (که به بورس معروف شدند) چه چیزی داد و ستد می کردند؟ برای توضیح در این باره ابتدا باید مفهوم دیگری را توضیح دهیم؛ مفهومی به نام «شرکت سهامی».

در زمان های گذشته، بازرگانان همواره به دنبال آن بودند تا ضرر و زیان های احتمالی ناشی از تجارت خود را کاهش دهند. شراکت راهی بود که می توانست ریسک کسب و کار آنها را کاهش دهد؛ چون با شریک شدن چندین فرد در یک کسب و کار، سود و زیان های احتمالی آن کسب و کار میان شرکا تقسیم می شد.

این تجربه به تدریج به تشکیل شرکت های سهامی منجر شد. در این شرکت ها، هر یک از شرکا به نسبت سهمی که در شرکت داشت، در منافع یا ضررهای احتمالی شرکت سهیم می شد.

اولین شرت سهامی با نام «ماسکُوِی» (Muscovy) در سال ۱۵۵۳ میلادی با مشارکت عده ای از تجار در روسیه ایجاد شد. گسترش مبادلات تجاری در جهان، نیاز به سرمایه های بیشتر و شرکای بیشتری را آشکار کرد. پیدا کردن شرکای بسیار برای سرمایه گذاری در یک کسب و کار، به مراکزی نیاز داشت که بتواند در واقع بین دارندگان سرمایه و متقاضیان سرمایه، ارتباط برقرار کند. این مراکز، به نام «بورس» معروف شدند.

شرکت ها با فروش سهام خود در بورس، در واقع سرمایه گذاران و شرکای بیشتری برای مشارکت در کسب و کار خود پیدا می کردند. اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر «آمستردام» هلند تشکیل شد و کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد.

فعالیت های مرتبط با بورس در شهر لندن از اوایل قرن هجدهم میلادی و در قهوه خانه ها شروع شد. این فعالیت ها در سال ۱۷۷۳ میلادی و با خرید ساختمان مستقل توسط معامله گرنه وارد فصل جدیدی شد. در نهایت در سوم مارس سال ۱۸۰۱ میلادی، بورس لندن فعالیت رسمی خود را آغاز کرد اما بورس نیویورک به عنوان سومین بورس بزرگ در گستره تاریخ، فعالیت خود را چگونه آغاز کرد؟

در ۱۷ می ۱۷۹۲، ۲۴ کارگزار بازار سهام در خیابان وال استریت نیویورک و زیر درخت چناری دور هم جمع شدند و توافقنامه ای را امضا کردند که به توافقنامه «درخت چنار» مشهور شد. آنها در ۸ مارس ۱۸۱۷ با تنظیم اساسنامه شروع به کار بورس نیویورک را رسمیت بخشیدند. با شروع فعالیت بورس های بزرگ جهان، به تدریج سایر کشورها نیز دارای بورس شدند تا آنجا که امروز کمتر کشوری را می توان یافت که بورس نداشته باشد.

تاریخچه پیدایش بورس در ایران

معاملات اولیه درباره تاسیس بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵هجری شمسی برمی گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفِلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره تاسیس بورس در ایران، اساسنامه داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملا موضوع بررسی و تاسیس بورس در تاریخچه تشکیل بورس ایران بیش از ۲۵ سال به تاخیر افتاد.

بالاخره در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقتنامه اولیه تاسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد.

در اواخر همان سال یعنی سال ۴۱، هیأتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد. حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن ماه سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می رفت، به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

بورس ایران در تاریخ ۴۵ ساله فعالیت خود، همواره فراز و فرودهای بسیار زیادی را تجربه کرده است اما شاید بتوان گفت یکی از مهمترین تحولات تاریخ بورس ایران، تاسیس قانون جدیدی تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال ۱۳۸۴ بوده است که ضمن رفع برخی نارسایی ها و نواقص موجود در قانون اولیه، زمینه توسعه گسترده بورس در ایران را فراهم کرد.

بر اساس این قانون، بخش نظارتی بورس از بخش های عملیاتی آن تفکیک شد، به این معنا که سازمانی به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتی بورس تشکیل شد. سازمان بورس که خود تحت نظارت شورایی به اسم شورای عالی بورس فعالیت می کند، وظایف بسیاری دارد که یکی از مهمترین وظایف آن، تاسیس و نظارت بر عملکرد بورس های مختلف است.
امروز چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می کنند:

۱- بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش می شود.

۲- فرابورس ایران که در آنجا هم سهام شرکت هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی شوند، مورد داد و ستد قرار می گیرد.

۳- بورس کالای ایران که در آن، انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و . خرید و فروش می شود.

۴- بورس انرژی که به تازگی تاسیس شده و قرار است در آن، حامل های انرژی با محوریت برق، به عنوان یکی از مهمترین حامل های انرژی، خرید و فروش شود.

گسترش ابزارهای متنوع مالی و فعالیت های اطلاع رسانی موجب شده تعداد سهامداران در طی سال های اخیر رشد کند. در این مجموعه برنامه ها، ما بیشتر به معرفی بورس اوراق بهادار و نحوه سرمایه گذاری در این بازار، از طریق خرید و فروش سهام شرکت ها و سایر انواع اوراق بهادار می پردازیم تا از این رهگذر علاقمندان به فعالیت در این عرصه بتوانند به اطلاعات مفید و لازم دست پیدا کنند. در مقالات بعدی این بحث را پیگیری خواهیم کرد.

تاریخچه بورس ایران

در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی مصادف با حکومت رضاشاه پهلوی، مطالعات اولیه بر روی بورس آغاز شد. در این سال، «ران لوترفلد» بلژیکی که برای دربار ایران کار می‌کرد، اساسنامه داخلی بورس را پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس در ایران تهیه و به مسؤولان ایرانی ارائه کرد. اما با توجه به شرایط آن زمان و شروع جنگ جهانی دوم و سایر مسائل داخلی کشور، موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از ۲۵ سال به تأخیر افتاد.

پس از ایجاد ثبات نسبی در کشور و در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعت و معدن ایران تشکیل و موافقت‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون تنظیم گردید. در زمستان همان سال هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران به کشورمان دعوت شدند. اما در نهایت و پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.

در پانزدهم بهمن ماه سال ۱۳۴۶ و حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار ، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معادله بر روی سهام بانک توسعه صنعت و معدن که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می رفت، به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

بورس ايران در تاريخ 45 ساله فعاليت خود، همواره فراز و فرودهاي بسيار زيـادي را تجربه کرده است، اما شايد بتوان گفت يکي از مهم‌ترين تحولات تاريخ بورس ايران، تأسيس قانون جديدي تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال 1384 بوده است که ضمن رفع برخي نارسايي‌ها و نواقص موجود در قانون اوليه، زمينه توسعه گسترده بورس در ايران را فراهم کرد.

براساس اين قانون، بخش نظارتي بورس از بخش‌هاي عملياتي آن تفکيک شد، به اين معنا که سازماني به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتي بورس تشکيل شد. سازمان بورس که خود تحت نظارت شورايي به اسم شوراي عالي بورس فعاليت مي‌کند، وظايف متعددي دارد که يکي از مهم‌ترين وظايف آن، تأسيس و نظارت بر عملکرد بورس‌هاي مختلف است.

سیر تحولات تاریخچه بورس ایران

تاریخچه بورس ایران را می‌توان به ۴ دوره زمانی تقسیم کرد. در دوره اول که به زمان پیش از انقلاب اسلامی ایران برمی‌گردد، بورس ایران با عرضه سهام بانک صنعت و معدن، شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه عباس آباد، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اسناد خزانه شروع به کار کرده و تا سال ۱۳۵۷ تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به عدد ۱۰۵ رسید.

با پیروزی انقلاب اسلامی بورس اوراق بهادار تهران نیز وارد فصل جدیدی شد. رویدادهای سیاسی و شروع جنگ تحمیلی در آن زمان و همچنین اتفاقات اقتصادی پس از آن، اعم از ادغام بانک‌ها و شرکت‌های بیمه و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران منجر به کاهش تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از ۱۰۵ شرکت در سال ۱۳۵۷ به به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۸ شد.